سیاست (به فارسی افغانستان: پالیسی) به معنای دانشی است که از شهر (مدینه در عُرف فیلسوفان دوران اسلامی مانند فارابی) و مناسبات شهروندی (مدنی) بحث می‌کند.^[۱]هم‌چنین سیاست به روندی گفته می‌شود که در آن شهروندان به اتخاذ یک تصمیم جمعی مبادرت می‌ورزند.^[۲] به تعریف دیگر «سیاست فعالیتی اجتماعی است که با تضمین نظم در نبردهایی که از گوناگونی و ناهم‌گرایی ِ عقیده‌ها و منافع ناشی می‌شود، می‌خواهد به یاری ِ زور - که اغلب بر حقوق متکی است - امنیت بیرونی و تفاهم درونی ِ واحد سیاسی ویژه‌ای را تأمین کند.^[۳] [۴]

سياست چيست‌؟ [ویرایش

در پاسخ به اين پرسش بايد به نكته‌اي اشاره كرد و آن اين است كه اين مفهوم در همه‌ي جوامع‌، بستر وقوع سياست به عنوان يك فعاليت علمي و نظري جامعه‌ي انساني است‌. مفهوم جامعه چنان در نزد علماي جامعه شناسي و مردم شناسان ديده مي‌شود‌، از جمله مفاهيم قديمي است كه انسان‌ها به منظور رفع نياز‌ها و رفع مشكلات خود به صرافت تجربه دريافته‌اند كه با تشكيل جامعه بهتر مي‌توانند بر مشكلات خود فائق آيند و نياز‌هاي خود را مرتفع سازند‌، ضرورت پيدايش جامعه از سويي ريشه در انگيزه‌هاي غريزي و از سويي ريشه در رفتار‌ها و اضطرار‌هاي مادي دارند كه انسان‌ها را احاطه كرده است‌، بشر ابتدايي با سيل مراحل تكامل زيستي و بيولوژيك خود به تدريج از غار‌ها و كنام‌ها‌، كه محل زيست و بود باش اصلي او به شمار مي‌رفت خارج شده‌اند و يكجا نشيني در قالب گروه‌هاي متشكل از خانوار‌ها را آغاز كردند‌، روند تكامل زيست شناسيك بشر نيز حكايت از حركت به سمت تشكيل جامعه دارد‌. جامعه به عنوان بستر اساسي فرايند پر‌فراز و نشيبي را طي كرده است‌، انسان‌ها از تشكيل ابتدايي به قالب پيشرفت بيولوژيك و فيزيولوژيك كرده‌اند‌. براي مثال آنچه در گذشته‌هاي دور به انسان 4 دست پا يا (‌Homo - neeptus ) با گذر زمان طولاني به صورت انسان راست قامت ( homo - erectus ) در‌آمد‌. 4 دست و پا بودن انسان شايد به دليل شرايط زيستي و نوع فعاليت معيشتي او بود‌. به اين معنا كه او. در مرحله‌ي آغازين حياط خود به جمع‌آوري دانه‌ها و گياهان خوراكي ( Food gathering/ collecting ) مي‌پرداخت‌. تا پيش از اين مرحله انسان به عنوان موجود درخت‌زي ( Tree living creature ) بود اما به تدريج آنا در روي زمين به زندگي ادامه دادند ( earth living creature )‌. مرحله‌ي بعدي تكامل زيستي و بيولوژي انسان مرحله‌اي است كه انسان به ابزار سازي روي مي‌آورد و ياد مي‌گيرد با استفاده از مواد و مصالح موجود در طبيعت ابزار و لوازم مورد نياز خود را بسازد‌. حال انسان وارد مرحله‌ي دوم زندگي خود مي‌شود‌، به اين معنا كه جدا از گرد‌آوري و جمع‌آوري ميوه‌هاي خوراكي به شكارگري روي مي‌آورد‌. انسان در فرايند تكامل خود با زبان هم آشنا مي‌شود و به تدريج مفهوم نطق در يكي از مراحل تكامل تاريخي هويت انسان را تغيير مي‌دهد‌، انسان‌ها در ابتدا چيزي به معناي زبان نداشتند‌، آنچه وجود داشت به معناي زبان فرياد‌، سر و صدا و يا ( Noisy- language ) بود‌. به اين ترتيب انساني كه توانست زبان و سر و صدا را به تدريج به صورت زبان كلامي و آوايي تبديل كند به عنوان ( Homo-logos ) يا انسان ناطق شناخته شد‌. اين انسان در مراحل تكامل بعدي جامعه را بر‌مي‌گزيند و به صورت زيست اجتماعي تن در مي‌دهد‌. بر اين مبنا است كه از او به عنوان ( Homo- satitus ) ياد مي‌شود‌. اين انسان كه در ادبيات سياسي از زمان ارسطو تا كنون از او به عنوان جانور ناطق‌، جانور اجتماعي‌، ياد مي‌شود در بستر زيست اجتماعي خود به دليل اختلاف سليقه تنوع و تفاوت و اختلاف منافع با يكديگر دچار اختلاف و درگيري مي‌شود‌، بنابراين ضرورت پيدايش سياست به عنوان ابزاري براي حل اختلاف‌ها سر‌بر‌مي‌آورد يا توجيح مي‌شود‌. و از اين جاست كه اين انسان به تعبير ارسطو به عنوان جانور سياسي يا انسان سياسي مي‌شود‌. ^[۵]

منابع علم سیاست در ادبیات فارسی [ویرایش

در عرصه‌ي علوم سياسي در زبان فارسي ما با منظومه‌هاي قديمي و كهن مانند كارنامه‌ي اردشير بابكان‌، كه به فارسي امروزي نيز موجود است‌، نامه‌ي تن‌سر‌، يادگار زيران‌، خداينامه‌‌ها‌، و همين طور منابع دوران اسلامي مانند اخلاق ناصري خواجه‌نصير‌الدين طوسي‌، آرا اهل مدينه‌ي فاضله‌ ابو‌نصر‌فارابي‌، سياست‌نامه‌ي خواجه النظام‌الملك‌، آثار و كتاب‌هاي سيرالملوك‌، و يا نصايح‌الملوك‌، همين طور در دوران جديد‌، در قالب برخي از تاريخ‌ها‌، و يا منشعات‌ها‌، به عنوان منابع زبان فارسي در علم سياست و سياست تكويني و تشريحي دانست‌. در زبان فارسی امروز هیچ اثر مستفلی در باب سیاست وجود ندارد بلکه بیشتر آثار منتشر شده فقط در تایید یا نفد آثار غربی نوشته شده که اصلا قابل مقایسه با ارزش آثار قدیم نیستند. اگرچه امروزه آثار قدیم کاربردی برای سیاست در زمان کنونی ندارند اما از حیث استقلال کاملا ارزشمند می باشند. در زبان فارسی امروز نیاز به تولید کتاب هایی در باب سیاست است که نگاه بومی داشته باشند در این راستا بجز کتاب مهندسی سیاست که در واقع می شود گفت اولین کتاب سیاسی کاملا مستقل از منابع غربی است،اثر فابل ارائه دیگری وجود ندارد. استاد امرائینویسنده این کتاب اثر ارزشمند خود را با نگاه بومی به دانش سیاست نوشته و در ان به بیان مباحث و ارئه مفاهیم و تعاریفی در حوزه دانش سیاست می پردازد که از جنس نگاه غالب غربی نبوده و کاملا منطیق بر ارزش های حاکم بر زبان و فرهنگ فارسی است. ^[۶]

سیاست در یونان باستان [ویرایش

آزادی، فلسفه، و بویژه سیاست از نوآوری‌های اندیشهٔ یونانی است. واژهٔ سیاست در زبان‌های اروپایی به polis یا همان شهر یونانی برمی‌گردد. شهر یا polis یونانی، اگرچه اجتماعی انسانی بود، اما جامعه به معنای جدید این واژه، به گونه‌ای که در علوم اجتماعی به کار گرفته شده، نبود. شهر ایرانی، به خلاف جامعه، حوزهٔ مصالح عمومی بود و در بیرون قلمرو مناسباتی سامان می‌یافت که در حوزهٔ منافع خصوصی قرار داشت. در نزد یونانیان هر امر «سیاسی» در تعارض آن با «شخصی» و «خصوصی» تعریف می‌شد و امر «سیاسی»، مترادف «مشترک» و «عمومی» بود. امر «سیاسی» در قلمرویی قرار می‌گرفت که با شهر یونانی و شهروندان آزاد و برابر پیوند داشت و، به تدریج، امر «سیاسی» در تقابل آن با چیرگی گروهی بر گروهی دیگر تعریف شد.^[۱]

منابع [ویرایش